Skip alle opvoedingsboeken, psychologie en andere non-fictie als je je zoon echt wilt begrijpen. Veel beter: literatuur. Een goede roman vertelt niet alleen een verhaal, maar laat je ook nadenken over wat je zelf belangrijk vindt, hoe je in elkaar zit, laat je fantaseren en associëren en ook: het maakt je invoelend voor de strijd van anderen.

En omdat je helemaal alleen leest, leer je je ook beter verhouden tot je eenzaamheid- die beangstigt dan niet meer zo. Lezen over andermans strijd maakt vaak juist minder eenzaam! De grap is: de meeste heb je wellicht al op de middelbare school gelezen. Het zijn klassiekers. En niet voor niets.

1. The Catcher in the Rye, J.D. Salinger

(1951)

Het klassieke verhaal over de recalcitrante zestienjarige Holden Caulfield die met de koude kerstdagen door New York zwerft nadat hij van school is getrapt. Hij maakt behoorlijk ruige avonturen mee en vindt alle volwassenen ‘phoneys’ (nepperds). De enige die hij vertrouwt is zijn zusje Phoebe.  Het is misschien een cliché, maar dit boek was voor mij cruciaal in mijn pubertijd – en ik herlees het alleen daarom al van tijd tot tijd. Ik vond er bevestiging in van mijn onbegrip voor de grote mensenwereld en ook troost doordat ik nu wist dat ik daar niet alleen in stond. Cruciale zin:

‘The mark of the immature man is that he wants to die nobly for a cause, while the mark of the mature man is that he wants to live humbly for one.’

2. The grapes of Wrath, John Steinbeck (1939)

Een familie raakt letterlijk op drift tijdens de Grote Depressie en trekt met have en goed van het barre Oklahoma naar het veelbelovende Californië. De weerbarstige zoon Tom Joad moet – bij gebrek aan beter – zijn familie leiden, maar dat gaat niet van een leien dakje. Elke keuze maakt slachtoffers, het goede doen is bijna onmogelijk. Zinderend en tragisch tegelijk en de laatste pagina’s, waar de Joads zich ontfermen over een vader en een zoon die het nóg slechter hebben, laten je trillend achter. Zo eindigt het (en weet dat de wasted face de vader is, niet de zoon):

‘For a minute Rose of Sharon sat still in the whispering barn. Then she hoisted her tired body up and drew the comfort around her. She moved slowly to the corner and stood looking down at the wasted face, into the wide, frightened eyes. Then slowly she lay down beside him. He shook his head slowly from side to side. Rose of Sharon loosened one side of the blanket and bared her breast. “You got to,” she said. She squirmed closer and pulled his head close. “There!” she said. “There.” Her hand moved behind his head and supported it. Her fingers moved gently in his hair. She looked up and across the barn, and her lips came together and smiled mysteriously.’

3. A Clockwork Orange, Anthony Burgess (1962)

Met rooie oortjes gelezen en een paar keer gezien in de verfilming van Stanley Kubrick. Het lijkt een volstrékt a-moreel boek, supergewelddadig, met een eigen taal, en daarmee ook vervreemdend, over een groep jongens die uit verveling veel verderf en een beetje dood zaaien. Tot de hoofddader gepakt wordt en geherprogrammeerd wordt tot brave burger. De grote vraag is: hoe belangrijk is vrije wil in een ideale maatschappij?  De gevangeniskapelaan aarzelt:

‘Does God want goodness or the choice of goodness? Is a man who chooses to be bad perhaps in some way better than a man who has the good imposed upon him?’

Het antwoord is veelzeggend

‘When a man cannot choose, he ceases to be a man.’

4. One Day, David Nicholls (2009)

Een wijvenboek, ook voor kerels. Coole lompe puberale gast Dexter en gevoelige verstandige rijpe nerd Emma zijn de állerbeste vrienden, en slagen er jarenlang in om elke keer nét geen relatie te krijgen. Ondertussen worden ze met veel horten en stoten ouder en mondjesmaat wijzer. Heel fris om zo’n relatie van twee kanten te kunnen lezen en te weten dat je niet per se op één volwassen hoeft te worden:

‘It would be inappropriate, undignified, at 38, to conduct friendships or love affairs with the ardour or intensity of a 22 year old. Falling in love like that? Writing poetry? Crying at pop songs? Dragging people into photobooths? Taking a whole day to make a compilation tape? Asking people if they wanted to share your bed, just for company? If you quoted Bob Dylan or T.S. Eliot or, god forbid, Brecht at someone these days they would smile politely and step quietly backwards, and who would blame them? Ridiculous, at 38, to expect a song or book or film to change your life.’

5. To Kill a Mockingbird, Harper Lee (1960)

Je hebt misschien Gregory Peck in het vizier als de intens morele, maar daarom ook twijfelende advocaat en vader Atticus Finch, maar neem vooral het boek weer eens tot je. Het bovenliggende thema is rassenongelijkheid, het onderliggende is het verlies van kinderlijke onschuld – deels gevat in de vragen die opgroeiende kinderen aan Atticus stellen en de antwoorden die ze van hem krijgen. Ook een coming of age-roman dus, in progressief Amerika bijna net zo geliefd als de bijbel. En niet onterecht.

‘I wanted you to see what real courage is, instead of getting the idea that courage is a man with a gun in his hand. It’s when you know you’re licked before you begin, but you begin anyway and see it through no matter what.’

6. Lord of the Flies, William Golding

Een groep schooljongens strandt op een onbewoond eiland en moeten daar een nieuwe samenleving opbouwen. Maar zonder grenzen en wetten slagen ze er niet in hun menselijke natuur de baas worden, met fatale gevolgen. Leesbaar voor mannen tussen de 12 en 92, die geconfronteerd willen worden met het beest dat in ze heerst. Het herkennen van dat beest, je oerdrift, hoort zó bij het volkomen mens worden.

‘Ralph wept for the end of innocence, the darkness of man’s heart, and the fall through the air of the true, wise friend called Piggy.’

De Nederlandse coming of age-literatuur in 100 verhalen, Ronald Giphart (2014)

Een bloemlezing, van 1880 tot nu. ‘Wanneer jonge mensen worden geconfronteerd met het onafwendbaar rijpen van lichaam en geest, gaat dit niet alleen gepaard met heftige emoties en conflicten met de maatschappij, maar ook met ontluikende liefde en onbesuisd verlangen’, aldus de uitgever. En zo is het. Ik pluk er af en toe een verhaaltje uit voor het slapen gaan. Zoals dit hoofdstukje uit Klagen om Agnes van Marnix Gijsen (uit 1952):

‘Toen ik allang de jeugdromantiek was ontgroeid, heeft een psychiater mij gezegd, dat in mijn wezen, niettegenstaande de aanwezigheid van een uitgesproken en soms protserige viriliteit, een teveel aan vrouwelijke hormonen aanwezig was. Dikwijls heb ik daaraan gedacht toen ik, achter een zorgvuldig opgetrokken façade van mannelijkheid, mijzelf week en aarzelend voelde. Herhaaldelijk heb ik in dat overwicht van het vrouwelijke in mij een verontschuldiging voor lafheid en halfslachtigheid gevonden. Net alsof dergelijke gebreken specifiek vrouwelijk zouden zijn! Al te laat heb ik begrepen dat men ons van man en vrouw een conventioneel beeld heeft opgehangen, dat meer steunt op de mythologie en op de maatschappelijke vooroordelen van geheel onbeschaafde óf overbeschaafde volkeren, dan op enige redelijke of eerlijke grondslag.’

Dit zijn maar een paar voorbeelden. Feit is: veel coming of age- of bildungs-romans helpen je te begrijpen wat het is om man te worden. John Irving heeft er een heel oeuvre omheen gebouwd bijvoorbeeld, én leest lekker weg. De avonden van Gerard Reve natuurlijk, On the Road van Jack Kerouac, en iets recenter The Art of Fielding van Chad Harbach en Sense of an Ending van Julian Barnes. De laatste roman van Peter Buwalda, Bonita Avenue, kan er ook bij. Schrijvers die precies of juist met de botte bijl onderzochten hoe een jeugd had kunnen verlopen. De échte lezer duikt de mythologische verhalen in. Zoals dat van de jonge, onschuldige en naïeve Parcival, die zó graag ridder van koning Arthur wil worden, dat hij het doel ervan – de heilige graal vinden – uit het oog verliest. Pas als de oude en wijze Parcival inziet en erkent dat hij de graal moet dienen, wordt hij beloond. En als je gewoon wilt lachen: The Secret Diary of Adrian Mole Aged 13 ¾. Weet je nog?

Boeken toe te voegen?  Vast! Dank alvast