Homo fovens – de zorgende mens in jezelf

Dit artikel verscheen eerder, ingekort, in de Volkskrant

We hebben geleerd om te werken. Om te presteren. Om te groeien. We hebben geleerd om onszelf te bewijzen, op school, op het werk, in het leven. Maar ik vind het tijd om iets anders centraal te stellen. Iets wat we niet zijn kwijtgeraakt, maar wat we nauwelijks nog benoemen. We moeten opnieuw leren zorgen.

Niet als bijzaak. Niet als iets wat ‘de zorg’ of ‘de vrouwen’ wel doen. Maar als iets dat ieder mens kan, en dat ons net zo goed vormt als arbeid of liefde. Zoals werken dat doet (homo laborans), zoals spelen dat doet (homo ludens), zo doet zorgen dat ook: ‘homo fovens’, de zorgende mens.

Fovens komt van het Latijnse fovere: verwarmen, koesteren. Dat gaat niet om verzorgen als taak, maar om nabijheid als houding. Niet genezen, maar omzien. Niet meteen oplossen, maar aanwezig zijn. Koesteren is zachter dan zorgen, en juist daardoor krachtiger. Je kunt een kind koesteren, een vriend, een boom, een stilte – en ook jezelf, vergeet dat niet. Koesteren is een manier van zijn die dichter bij ons ligt dan we denken, als we die nabijheid weer durven toe te laten.

Koesteren is zorgen zonder terugverdientijd. Zorgen uit liefde of loyaliteit. Zorgen zonder dat je weet hoe het afloopt. Omdat iemand je nodig heeft. Of omdat je voelt: dit verdient aandacht. Dat kan een kind zijn, een ouder, een buurvrouw, de natuur, de buurt, en waarom niet een vreemde, eigenlijk?

Neem de mantelzorger. Iemand die dag in dag uit zorgt voor een partner, ouder of kind. Soms jarenlang. Zonder beloning. Soms zonder dank. Vaak in de luwte. Niet voor erkenning, maar omdat het moet. Omdat het een soort liefde is. Omdat ze  zich niet kan voorstellen het níet te doen. Zij verdient niet alleen steun, respect, en op z’n minst erkenning. Ze laat ook zien wat wij als samenleving zijn vergeten: dat zorgen geen restpostje is, maar de ultieme vorm van volwassen omgaan met elkaar.

Zorgen is een daad van kracht. Nelson Mandela zei: “Wat ertoe doet in het leven is niet dat we geleefd hebben, maar wat we hebben betekend in het leven van anderen.” En dierenactiviste Jane Goodall voegde toe: “Je komt geen dag door zonder invloed te hebben op de wereld om je heen. Wat je doet maakt verschil, en je moet zelf kiezen wat voor verschil je wilt maken.” We worden pas wie we zijn, wanneer we van betekenis durven zijn – voor een ander en voor de wereld.

Zorgen hoeft niet ambitieus of ingewikkeld. Het begint met je ogen openhouden. Tijd maken voor een ander. Een buurman helpen. Een zieke collega bezoeken. Vrijwilligerswerk. Een boom planten. Iets doen voor iemand die je niet per se kent. Kleine gebaren, gedragen door de vraag: waar kan ik bijdragen?

Zorgen vraagt ook om herverdeling van tijd. In de praktijk komt de zorg nog steeds grotendeels terecht bij vrouwen, terwijl mannen net zo goed kunnen zorgen – en dat ook moeten doen als we gelijkwaardigheid serieus nemen. Zorgverlof voor vaders is geen luxe, maar noodzaak. Niet alleen voor het kind, ook voor de man zelf. Alleen als we mannen ruimte én de verwachting bieden om te koesteren, kunnen we breken met het idee dat zorgen iets is wat je er ‘naast’ doet. Het blijkbaar oplevende tradwife-denken, waarin mannen weer werken en beschermen en vrouwen thuis gaan zitten zorgen, is op geen enkele manier vooruitgang. Het is een terugval in scheiding der werelden, die ons uiteindelijk allemaal verzwakt.

Zorg kan en mag geen individuele toevalligheid meer zijn. Ik zou het bijna willen verplichten: op je veertigste een jaar lang elke week koken voor een overbelaste ouder of buur. Op je zestigste een boom planten en drie jaar verzorgen. Maar ja, dat past niet in onze wet. Maar wat wél past: dat we dit soort daden normaal maken. Dat we ze aanmoedigen, faciliteren en waarderen. Dat we zorgen niet als soft beschouwen, maar als de volwassen bijdrage aan het grote geheel.

Daar hoort politiek bij. Een belastingstelsel waarin wie veel bezit ook meer bijdraagt aan de samenleving is geen straf, maar een teken van beschaving. Economisch beleid dat niet alleen stuurt op groei, maar ook op verbondenheid, gezondheid en duurzaamheid, getuigt van toekomstvisie. Een natuurbeleid dat beschermt wat kwetsbaar is, in plaats van uitput wat rendabel lijkt, is geen luxe maar noodzaak.

Dat alles vraagt moedige keuzes, ook van kiezers. In verkiezingstijd scoort angst snel: voor migranten, voor ‘woke’, voor verlies van controle. Maar dat zijn vaak ingebeelde angsten, aangewakkerd door politici die ons eigenbelang op de korte termijn aanspreken. Terwijl de echte angsten – over mantelzorg die onhoudbaar wordt, over een planeet die opwarmt, over de zorg voor onszelf als we ouder worden – meer empathie en meer solidariteit vragen, niet minder.

Vooral, juist ouderen, ongeacht of ze links of rechts stemmen, hebben baat bij een zorgzamere samenleving. Zij zullen het meest afhankelijk zijn van jongere mensen die kunnen en willen zorgen. En dus is empathie, het koesteren,  niet alleen een morele of ideologische keuze, maar een verstandige stem. De voormalige Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern wordt vaak geprezen als zeldzaam voorbeeld van leiderschap waarin empathie geen zwakte was, maar richting. Ze liet zien dat je als bestuurder zacht én duidelijk kunt zijn. Dat empathie geen stijl is, maar strategie. Geen risico, maar koers. .

We hebben hier politici nodig die dat ook durven. Die eerlijk zijn over wat lastig is, maar ook over wat rechtvaardig is. Bestuurders die niet hun stemmers naar de mond praten, maar het grotere geheel dienen. En wij, als burgers, mogen dat belonen. Niet met stemmen uit angst of wrok, maar uit hoop. Voor het samenleven dat we verdienen.

Het kapitalisme heeft ons heel ver gebracht. De laatste update: tot op de rand van de afgrond. Wat nu nodig is, is een andere blik. En andere moed. Zorgen en koesteren als kernwaarden. Niet als uitzondering, maar als richtlijn voor beleid, werk, onderwijs en samenleven. Als iets normaals, en als iets heiligs.

We hoeven onszelf niet op te leggen dat we de wereld kunnen of moeten redden. Maar we kunnen haar samen koesteren. Om te beginnen hier en nu.

Maak ruimte voor de homo fovens, in jezelf, en zet die aan het werk. Want je was nooit gemaakt om het alleen te doen.