‘It’s a Wonderful Life’, uit 1946, is de grootse kerstklassieker. Toch keek ik ‘m nooit eerder, en na het overlijden van mijn broertje David in 2015 durfde ik al helemaal niet. Het plot van de film – spoiler alert – behelst onder meer het voorkomen van zelfdoding en ik zag er de lol niet van in me te onderwerpen aan twee uur schuldbesef.
Maar we zaten er toch met z’n vieren, derde kerstdag, nadat ik het gezin een Cineville-pas cadeau had gedaan. En ja hoor: ‘It’s a Wonderful Life’ gaf me een douw. Niet vanwege het lijden van George Bailey. Of zijn uitzichtloze situatie. Of zijn eenzaamheid. Immers, die vallen te relativeren. Maar wat regisseur Capra en auteur Van Doren Stern feilloos treffen – en het me daarom zowel pijn deed als troostte – is dat een man zomaar een verstrekkende conclusie als ‘ik kan er beter niet zijn’ kan trekken op basis van waanideeën.
Het eerste waanidee: het komt niet meer goed. Bailey raakt een boel geld kwijt, dreigt failliet te gaan, en weet even niet meer waar hij het zoeken moet. En dat is genoeg voor schaamte en paniek. Maar schaamte is maar beperkt nuttig, paniek is een fysieke reactie die vaak verkeerde informatie geeft. Het tweede: als ik faal, ben ik mijn geliefden te schande. Maar je kan niet falen, als je doet wat je kunt. Het universum vraagt niet veel meer van ons.
Het derde: als ik niet slaag, beteken ik niets voor mijn gemeenschap. Maar wie vroeg jou de redder te zijn? Het vierde: als ik me verdoof, hoef ik niet te voelen. Maar dat is een instinker: het voelen komt dan harder dan ooit terug. En het vijfde: als ik er niet meer ben, is iedereen beter af. Op die kom ik zo.
Het bijzondere aan het verhaal van ‘It’s a Wonderful Life’ is dat dit proces zich in luttele uren voltrekt. Van succesvolle bankier tot wanhopige man op een brug. Zo kan het gaan in een hoofd, weet ik maar al te goed. Van leukste vader, lieve echtgenoot, trouwe werknemer en jolige buurman naar loser in een maand, week of zelfs dag dag. Allemaal binnen een mannenhoofd, vaak zonder dat een ander het door heeft, en met als diepere oorzaak een haperend trio hoofd-hart-lijf. Of: een matig herkennen en erkennen van de eigen emoties.
Zo is George Bailey een man van driften, een man die de wereld wil veroveren, een man met grootse ambities die echter blijft hangen in het stadje waar zijn wieg stond. Vanwege de aanbidding van en voor mevrouw Bailey en het aanzien dat hij verwerft als nobele en gulle notabele. Je hoort, met bijna ongemakkelijke hardheid, hem zijn innerlijke leegheid en het miskennen van zijn verlangens overschreeuwen. Bailey regelt het voor u. Bailey weet wat te doen. Bailey redt.
Tot het misgaat, en er van al die zekerheid en mannelijkheid binnen een paar uur niets meer overblijft. Want van binnen was het leeg, net zoals die mannen wiens lot ik in mijn boek ‘Man O Man’ onderzocht, en die zich lang in hun rollen kwijt konden, tot het ging schuiven. Schuiven tot over de rand, zo hoorde ik van hun weduwes.
George Bailey wordt gelukkig gered. Hij wel. Door Clarence Odbody, aspirant-engel tweede klasse, die zichzelf door Bailey uit het de rivier laat redden, vlak voor die zelf zijn dood tegemoet wil springen. En dan beginnen de lessen.
Les 1: in ieder van ons schuilt een held, als de situatie ernaar vraagt. Onze potentie is groter dan we denken, en die wordt aangewakkerd door ofwel angst ofwel liefde. Les 2 is iets belangrijker. Clarence laat aan zijn redder, die overtuigd is dat de wereld beter af is zonder hem, zien dat de wereld juist beter af is met hem. Bewijzen te over: van het broertje dat hij ooit redde van de dood, en die op zijn beurt weer redde, tot de woonwijk die hij bouwde voor de middenklasse, tot de lokale economie die hij ondanks een crisis wist te behouden. En niet te vergeten: als het schild tegen het kwaad van de gewetenloze tegenstander: kapitalist Mr. Potter.
Les 2 raakt mij. Want zo is het precies: je kan jezelf in somberheid wijsmaken dat ‘ze’ beter af zijn zonder jou, maar dat is nonsens. Altijd. Je hebt bijgedragen aan de wereld, als onschuldig kind al, en je zal dat blijven doen. Ook les 3 is belangrijk: er zijn altijd mensen die van je houden, al weten ze dat misschien even niet, of moet de liefde nog komen. Laat je niet van de wijs brengen door een moment.
Bij de apotheose van ‘It’s a Wonderful Life’ geef ik me gewonnen, met de toevoeging dat ik bekend sta als notoire huilebalk. Als de kruiwagen vol dollarbiljetten de huiskamer van de familie Bailey binnen wordt geduwd, dollars die de dankbare bewoners van Bedford Falls opgetogen schenken, krijg ik – en voor mij tientallen miljoenen andere bioscoopbezoekers – de echte les door. En dat is de navolgende. Wij mensen willen graag geven aan hen van wie wij kregen. En we willen liefhebben wie ons liefhad. Wij willen aanraken wie ons aanraakte.
Dat daarnaast het kwaad altijd blijft bestaan – het lot van kapitalist Potter blijft in de film onvermeld – doet daar niks aan af. En we weten: het kwaad helpt ons het goede te herkennen en te versterken.
Clarence Odbody is misschien niet de beste beschermengel. Bij gebrek aan betere knechten van God, daar in de hemel van 1946, moet hij dan maar afdalen en een mens redden. Clarence is een onhandige sukkelaar, maar in zijn naïviteit vastberaden Bailey terug te halen. Engel Clarence weet ook niet zo goed wat te doen, maar laat zijn protegé geen moment los. Al is het maar om de felbegeerde vleugels te verkrijgen.
Als broer van David, als zelfverklaard strijder tegen depressie en suïcide bij mannen, als ploeteraar in het mentale welzijn, leerde ik van Clarence daarmee de belangrijkste les (3). Je hoeft de wijsheid niet in pacht te hebben, of krachtig te zijn, of goed te kunnen praten, of niet eens een verheven motief te hebben, om voor een ander van betekenis te kunnen zijn.
Want het eerste en belangrijkste dat je moet doen, is er te zijn. En dan nog meer met, dan voor de ander. Een eindje oplopen met de ander, samen stil kunnen zijn, goed proberen te luisteren. En dan, vanuit liefdevolle nieuwsgierigheid, een gesprek aangaan dat ertoe doet. Met vragen die langs je hart zijn geweest, zodat je de ander echt kan zien. En gezien worden is geraakt worden, weet ik uit ervaring.
Vertrouw er maar op dat de ander de wijsheid al in zich heeft, maar dat die ooit, ergens verhuld is geraakt. Je hoeft niet veel meer te doen dan te helpen onthullen. Zodat de ander zich weer welkom weet in de wereld. Clarence Odbody is mijn spirit animal – nu met vleugels – voor 2023. Geen kerst voor nodig.
Man O Man 
Geef een reactie